De watertoren aan het station van Denderleeuw

door Steven De Schuiteneer

De watertoren zien, was thuiskomen

In het weekeinde van 24 en 25 februari 2024 ging de iconische watertoren aan het station van Denderleeuw afgebroken worden.

update 25/02 : De binnenstructuur is te stevig, Infrabel stelt een nieuw plan van aanpak op (Verslag TV-OOST)

We reconstrueren het verhaal van dit type watertoren, waarvan er volgens ons nog weinig van te vinden zijn in een brede regio. Dit waardevol monument als laatste verwijzing naar het stoomtijdperk zal misschien na 99 jaar roemloos ten onder gegaan. Voor de inwoners van Denderleeuw is de watertoren als een baken na de terugkeer van vakantie. "De watertoren zien, was thuiskomen".


In Oudenaarde bevindt zich nog een exemplaar op de stationsterreinen aan de Jozef Braetstraat. Die watertoren uit 1938 is beschermd als monument sinds 18/07/1996 omwille van de industrieel-archeologische waarde. De watertoren in Denderleeuw staat op een vrij ongelukkige, moeilijk toegankelijke plaats (tussen de spoorlijnen 50 en 90) en is decennia aan zijn lot overgelaten zodat het verval in versnelling kwam. De stations van Geraardsbergen en Lessines bezaten ook een watertoren. Die van Geraardsbergen werd al in de jaren 80 afgebroken en die van Lessines volgde na jaren verwaarlozing in de 21ste eeuw.


Uit een korte analyse van krantenartikels de afgelopen 25 jaar blijkt er één constante : de quasi ontoegankelijkheid van de watertoren die de plannen voor een restauratie en andere invulling op een zijspoor zet. Een bescherming als monument (en het vrijmaken van subsidies tot herstel) impliceert ook een nieuwe bestemming en een goede toegang...


Toenmalig minister van Mobiliteit François Bellot liet in 2020 weten dat het voor de NMBS mogelijk was de watertoren aan de gemeente over te dragen, maar dat moest dan wel samen gebeuren met de grond die eigendom is van Infrabel. Begin 2022 stelde de NMBS dan het onafhankelijk studiebureau Seco aan om een inspectie en controleberekening van de watertoren uit te voeren. Midden april 2022 bezorgde het bureau hun verslag. Hieruit bleek dat de betonnen draagstructuur in heel slechte staat is en dat het stabiliseren zware schoringsmaatregelen en ingrijpende structurele betonherstellingen zou vergen. Door de scheurvorming in de balken is de stabiliteit niet meer gegarandeerd. De NMBS kreeg het advies om over te gaan tot afbraak. Naast de stabiliteitsproblemen werd de erfgoedwaarde onderzocht. Hiervoor werd bij Solva, eind augustus, een pre-advies opgevraagd. Zij concludeerden dat de watertoren niet beschermd is als onroerend erfgoed. Gezien de acute veiligheidsproblemen adviseerde Solva positief voor de afbraak van de watertoren. In 2023 vroeg en kreeg de NMBS als eigenaar een sloopvergunning. (1) De sloopwerken worden uitgevoerd door de firma Hens uit Wuustwezel.

Water

Stoomlocomotieven verbruikten grote hoeveelheden steenkool en water. Voldoende steenkool werd meegenomen, maar het water diende onderweg bijgevuld te worden. Daarom werd er voor gezorgd dat de trein onderweg in stations extra met water kon bevoorraad worden. In grote stations stonden waterkolommen aan het uiteinde van het perron.


Een waterkolom bestond uit een verticaal vat met daarop een horizontale zwenkarm die eindigde met een flexibele buis. Die waterkolommen waren via een netwerk van ondergrondse aanvoerleidingen verbonden met een watertoren en die waterbevoorrading is een ander kenmerkend element van het spoorweglandschap van een groot station tijdens het stoomtijdperk. (2)

Beknopte info-fiche

Bouwjaar : 1925

Hoogte : 25 meter

Inhoud : 300 kubieke meter

In dienst tot in 1966

Afbraak : voorzien op 24 & 25 februari 2024 - uitgesteld !

Watertoren Denderleeuw

De watertoren nabij het station van Denderleeuw (Guido Gezellestraat) werd opgericht in 1925 in opdracht van de spoorwegen in functie van de bevoorrading van stoomtreinen met gezuiverd water uit de Dender.

Samen met andere watertorens die binnen de context van de spoorwegen werden opgericht, behoort de watertoren tot het type D1. De watertoren bestaat uit een sterk overkragende, betonnen "Intze-kuip" die rust op een piramidale voet, de zogenaamde paddenstoelvorm.

Kenmerkend voor dit type is de beginnende betonbouw en de toepassing van skeletbouw, waarbij de steunen uitgevoerd zijn in gewapend beton, onderling verbonden zijn door ringbalken en ingevuld zijn met zichtbaar baksteen metselwerk.

De overgang tussen de voet en de kuip wordt geopend door een rij boogvensters. (3)(4)

De watertoren in Denderleeuw had een quasi tweelingbroer te Tournai.


Net zoals de watertoren te Geraardsbergen, werd ook die van Denderleeuw "gevoed" met een waterleiding uit de Dender. Hiervoor werden zowel in Geraardsbergen als Denderleeuw toevoerleidingen aangelegd en gebeurde er zuivering van het water uit de Dender.

De foto van Jacques Bazin (13/05/1961) toont uiterst links het oude seinhuis van Geraardsbergen op perron IV/V, de relatief kleine watertoren en centraal vooraan een waterkolom om de tender van de loc met water te vullen.

Al in 1980 plannen om de watertoren af te breken

Al op 15 augustus 1980 bericht de krant "Voor Allen" dat de watertoren gedoemd is om te verdwijnen. Door bombardementen tijdens W.O. II werd zware schade toegebracht. Na W.O. II werd dit terug hersteld en bleef de toren in gebruik tot hij in 1966 buiten dienst werd gesteld. De elektrificatie uit de jaren 80 zou de schuldige van de afbraak worden...


Het was toen al duidelijk dat de watertoren in de weg stond van de vernieuwing. De situatie te Oudenaarde is dan ook heel verschillend want daar staat de watertoren aan de straatzijde, op veilige afstand van het spoor.